Барып келдім, Шымкентке...

Аяқ астынан Шымкентке билет алдым… Көріп келейінші өз көзіммен деп. Әйтеуір демалыстамын.

Ең жұқа деген, ең жеңіл деген киімдерімді киіп жолға шықтым. Жол бойы жерлестерімнің «кержақтардың чошқалары чыңғырып, қиын чулатты» деген сияқты әңгімелерін естіп, «чай» ішіп, Тарбағатайдың облепихадан ашытылған «тон жабылғанынан» дәм татып Алматыға, одан ары таң ата Шымкентке келдім.

Не деген үлкен қала жайылып жатқан… әлде маңайдағы ауылдар арасы қосылып кеткен бе… Вокзалдан қызылордалық досым Ақылбек күтіп алды, ол бұрын бір-екі рет болыпты осы қалада.
Ең бірінші көзіме түскені – қаланың жасылдығы, дәлірек айтсам – неше түрлі ағаштардың көше бойы өсіп тұрғандығы. Кітаптан ғана оқып, «әттең, біздің жақтың суықтығы, әйтпесе мен де егер едім» деген ағаштарды көріп ауызым ашылып қалды… Құдай-ау, жайнап тұрған аршаны айтпай-ақ қояйын, «айхайлап» тұрған айлант пен алақандай жапырығы жайқалған катальпаны, зәулім платан мен гүлдеп тұрған!!! гибискусты көргенде «Міне, Шымкент!» дедім ішімнен… Мен атын білмеген ағаштар қаншама десеңші… біз үйде бөлме өсімдігі ретінде өсіретін бересклет пен самшиттен тірі қоршау жасайды екен Шымкентте!

Қаланың сәулеті бір стильдігін сақтай алыпты, соңғы жылдары неше түрлі құрылыстар салып, көп қала өз стилінен айырылып қалған жоқ па. Шымкенттегі бір-бірінен қашық орналасқан саябақтарының кіре беріс қақпалары, сол саябақтағы колонналы аркалар қала сәулетін бір арнаға түйістіргендей екен. Жеке секторлардағы бірінен бірі асатын коттедждер мен көп қабатты жаңа үйлер көз сүйсіндіреді. Көшелер мен арықтардың тазалығы да бірден көзге түсті. Тек түнде кварталдар іші, аулалар қараңғы сияқты, әлде, мен жалдаған пәтер маңайы солай жарықсыз болды ма…

Шымкент сауда-саттық қаласы ма деп қалдым, дүкен мен дәмханалардан көп нәрсе жоқ… менің георграфия сабағынан білуім бойынша Шымкент – аса ірі өнеркәсіп орталығы болатын, алып қорғасын өндірісі, фосфор мен цемент зауыттары бар ғой… Біздің өнеркәсіптік Өскеменмен салыстырғанда сауда мен қызмет көрсету саласы анағұрлым жоғарғы деңгейде екен. Мүмкін ежелден келе жатқан тұрмыс қалыбы шығар бұл өңірде сауда деген… Мың жылдан артық тарихы бар өңірде қанға сіңген қасиет шығар сауда деген… Оңтүстікте жеміс-жидек арзан дегенім шындыққа сай болмай шықты – бағалары удай, біздің жақпен бірдей десе болады… Базарда жүргенде әріптесімнің ызбандап қалғаны, әйел адам біледі ғой бағаны, әдейі сұрап салыстырып көрдік, әріптесім де таң қалып жатыр, құдай-ау, шымкентте жеміс-жидек су тегін дегені қайда деп… Толған айдай толықсыған алтын түсті персикты (шабдалы дейді екен оны) көріп: «мынау қай жақтың персигы» деп сұрасам, сатып тұрған саудагер шімірікпей: «Ташкендікі» дейді… Жоғарыда айтқан қаншама жылусүйер өсімдіктер көшеде-ақ өсіп тұрғанда Шымкент ауылдарында персик өспейді дегенге сене алмай, «мүмкін базардың басқа жерінде сатып тұрған шығар жергілікті жемістерді» деп өзімді жұбатып қойдым.

Тағы бір ұнаған нәрсе — ашытылған көженің түр-түрін сатады екен. Қанша қызықсам да ауырып қалмайын деп қорықтым, дегенмен бір кәседен ішіп, ауыз тидім. Жүгеріден жасаған көже керемет болады екен. Біздің жақта да осындай көжені сатып отырса қандай жақсы болар еді, қымыз бен шұбат, айран қымбат, ал ақтан ашытылған салқын көже денсаулыққа жақсы ғой, әйтпесе жастар сыраға қосып, қай-қайдағы боялған су ішіп жүр, «дизи» дей ме, «пуш» дей ме…

«Жаман жегенін айтып мақтанады» демекші, тамақ жайын айтып кеттім бе, ұялып отырмын. Айтпайын десем өзіме жаңалық көріп отырған соң, айта салайыншы тағы тамақ жайлы… Айып етпеңіздер… Айтайын дегенім, ет жайлы… Шымкенттегі еттің дәмі жоқ па, иісі жоқ па… Әлде түсі жоқ па сұп-сұр болған… Ұға алмадым… Шашлыктың екі жүз теңгелігі де мыңжарым теңгелігі де сондай… Палаудың ішіндегі ет те сондай… Дәмді деп айта алмаймын, өте тұщы ет… Таң қалдым… Мамандығым бойынша ветеринариялық санитария дәрігерімін ғой, ойландыратындай жағдай екен деп қорытындыладым өзімше.

Мерейімді көтерген бір керемет жер болды Шымкентте. Ол – Абай саябағы! Абай елінің ұлымын ғой, өзіміз мән бере бермейміз, шалғай жердің шаһарында құлақ естіп, көз қанып өскен атамыздың бейнесі жарқ етіп алдымнан шыға келгенде ішім бүлк ете қалды. Сол саябақта Абайға арналған мұражайды көріп тіптен риза болдым. Қандай құрмет десеңізші!!! Өте сауатты жарақталған мұражайдан атамыз туралы осы күнге дейін назар қоймай білмей келе жатқан біраз мағлұмат алдым. Елімізде қаншама қадірлі адамдар атындағы саябақтар бар, солардың бәріне осындай шағын мұражай ашып қойса керемет болар еді ғой! Өскеменде Жамбыл атындағы саябақ бар, қиялданған біреу немесе бейсауыт біреу бармаса көп адам бармайды оған, күтімсіз тұрған сол саябақты осы Шымкенттің саябақтары сияқты жөндеп, Жамбыл бабамыздың мұражайын ашып қойса қатып кетер еді…

Саябақ демекші, Шымкентте тағы үш саябақта болдым. Өте әдемі «Кең баба» этносаябағында аяқ киімді шешіп, көрпе төселген тақтаға отырдым, жантайып жатуға да болады екен, шалжиып жатып алғаным ұят болар деп, әрі ондай күркеге бірінші рет шығуым, аздап ыңғайсыздандып қалдым. Тағы бір керемет саябақ –дендрологиялық саябақ. Бұрыннан келе жатқан арманым еді барып көру, жылы белдеудің барлық ағаш-бұталары жиналған бұл саябақтың белгілі ортадағы атағы жер жарып тұрды ғой кезінде. Осы саябақтан өсіп тұрған жүзімді көрдім!!! Қырым қарағайына өрмелеп өсіпті… жемісі де бар… Өрікті де көрдім төгіліп жатқан… Фисташки дейтін жаңғақты да көрдім… Кәдімгі дүкеннен сатып алатын таңсық жаңғақ фисташки ағашта өсіп тұр! Пісте дейтін көрінеді оны жергілікті халық… Бұлардың бәрі жабайысы ғой деп менсінбейді де екен… Барлық өсімдік түрлерімен танысуға біраз күн шығар, ормантанушылардың кіріп кетсе шыға алмайтын жері екен… Шымкенттегі маған ерекше ұнағаны – орталық саябақ. Жан-жағы ашық, кең, жарық, таза саябақ екен. Нағыз күн салқында демалатын шағын саябақ.

Көп айтылатын «шымкенттік тип» адамдарын байқамадым, мүмкін ол жергілікті халықпен етене араласқандарға байқалатын шығар, бара сала бетке ұрып тұратын ерекшелікті көрмедім, кәдімгі қазақтар. Бірақ бірден байқалатыны – халықтың көпұлттығы. Әркім өз тілінде сөйлесіп, ортақ тіл – қазақ тілі сияқты… Жастары әдемі, жарасымды, ықшамды киінеді, көпшілік ақшыл түсті киінеді екен, шамасы, күннің ыстық болуынан болар. Тұмшаланған қыз-келіншектер де хиджабты өте әдемі қылып киеді екен… Көшеде еркін жүрген монашкаларды да, арабша киінген сопыларды да көрдім…

Қазақ жаманын айтпайды, көпке жария қылмайды. Ұнамады деуден аулақпын. Онсыз да аз халықпыз, жақсылығымызды айтып, туымызды көкке көтере берейік. Кетеуімізді кетіретін «сарбастанғандар» ғой өмірі өкініп, арызданып-шағымданып жүретін. Екіжарым күнде тек осыларды ғана көре алдым, мен бармаған мәдени орталар – театрлар, цирк, мұражайлар қаншама, Шымкентті толық аралауға бір жұма жетпейтін сияқты. Көше қыдырып, көріп білдім, анауы андай, мынауы мындай екен деп қорыта айтуға болмайды ғой, қорытынды жасамай-ақ қояйын. Артық кетсем айып етпессіздер.

P.S. өсіп тұрған мақтаны көре алмай кеттім…