Абайдың қара сөздері. Екінші сөзі

Бала күнімде естуші едім, біздің қазақ сартты көрсе, күліп, «енеңді ұрайын, кең қолтық, шүлдіреген тәжік, Арқадан үй үтөбесіне саламын деп, қамыс артқан, бұтадан қорыққан, көз көргенде әке үке деп, шығып кетсе, қызын боқтап, „сарт сұрт“ деген осы деп. Ноғайды көре де боқтасып; түйеден қоыққан Ноғай, атқа мінсе шаршап, жаяу жүрсе демін алып, ноғай дегенше, ноқай деп, түкке қисынға келмей қалады. Солдат ноғай, қашқын ноғай, башалшік ноғай деп. Орысқа да күліп;әауылды көрсе шапқан, жаман сасыр бос орыс» деп.
Орыс ойына келгенін қылып, не айтсаңда, соған сеніп, "ұзын құлақты тауып бер депті" деп.
Мен ойлаушы едім, ей құдай ай, бізден басқа халықтың бәрі антұрған, жаман келеді екен. Ең тәуір халық біз екенбіз деп ойлап, әлгі айтылған сөздерді үлкен қызық көріп, қуанып күлуші едім.
Енді былай қарап тұрсам, сарттың екпеген егіні, шығармаған жемісі, саудагерінің жүрмеген жері жоқ, қылмаған шеберлігі жоқ. Өзіменен өзі әуре болып, біріменен бірі ешбір шаһары жауласпайды. Орысқа қарамай тұрғанда қазақтың өлісінің ахиретін, тірісінің киімін сол жеткізіп тұрды. Әке балаға қимайтұғын малын кірелеп солар айдап, кетіп тұрды. Үлкен байлар да, молдалар да, ептілік, қырмызылық, сыпайылық бәрі соларда. Орысқа айтар сөзде жоқ, біз құлы, күңі да құлы жоқпыз. Біздің ең байымызды;«сенің шақшы аяғың білән пышыратырға қойған идән түгіл, шық, сасық қазақ,» деп үйінен қуып шығарады. Бағанағы мақтан, бағанағы қуанған, күлген сөздеріміз қайда?