Қытай. Үрімшідегі қазақтар

Қытайға барып қайтқаныма да біршама уақыт болып қалыпты.
Шипахана мен базар аралап жүріп те біраз оқиғалар мен мұндағы кейбір қызық жағдайлардың куәсі болған едім. Қытайлардікін қоя тұрып әуелі өзіміздің қандастардан бастайын.
1. Шәй. Қытай қазақтары сүтті шәй көөп ішеді екен. Мүмкін кейбіреулеріңізге жаңалық та емес шығар, бірақ мен таң қалдым. Барған бойда Қытай дәмханасына кіріп, олардың тамақтарың жей алмайтындығымды толық түсініп Құдайдан қазақ дәмханасын сұрай бастадым. Ертесіне Үрімшіні аралап жүріп бір дәмханаға кезіктім. Қазақ кісілер екен. Түні бойы қонақ үйде жеуге нәр таба алмай, ішімді ұстап, мың аунап жатқан мен бірден тапсырыс беруге көштім. Бесбармақ пен шәй сұраттым. «Ақ шәй ма, әлде...?» деп сұраған шашы ағарыңқырап 60 асқан ағаға, Ақ шәй әкелуін өтіндім. Бес минөттан соң келді. Алдыма тәрелкеге салынған бесбармақ пен үлкен кесеге құйылған ақ және бетінде майы қалқып жүрген бірдеңе әкелді.
— Аға, мен сорпаға тапсырыс бермеген едім — деймін
Аға таң… Келіп менің түрімен бір, кесеге бір қарайды.
— Әй, інім, бұл шай ғой! Сірә, бұл жерлік емессің-ау дейм — деді.
Сөйтсем, әлгі шәйдің ішіне тек қана сүт пен май ғана емес, тұз, қойдың майы керек болса бұрыш та салынады екен.
— Уот ета шәәәй — деп ойладым ішімнен.

2. Қаражорға. Үрімші қаласында қазақ жастарының көңіл көтеретін орындары өте көп болмаса да, онда баратын адамдардың саны айтарлықтай екен. Солардың бірі «Сания» деген қазақ ресторанын жігіттер мақтаған соң барып қайтқым келді. Оны алыстан іздеп жүрсем, мен көрініп жатқан аурухананың дәл алдында екен. Кіріп жайғастым. Біраз уақыттан соң концерттік бағдарламалары басталды. Дикотека дейін десең оған келмейді. Жай концерт дейін десең, би кеші де бар. Таң қалғаным мынау болды. Би кеші кезінде бірде-бір шет ел өлеңдері болмады. Өзіміздің Жігіттер тобы, Мейрамбектер мен Қайраттардың өлеңдері мұндағы би кештерінің «моторы» екен. Кештің белортасына келгенде басқарушы жігіт:
— Ал енді, қазақтың ұлттық биі "Қаражорға" билейік, құрметті жастар! — деді. Әуен басталғаны сол-ақ екен, залда отырған бүкіл жастар орнынан атып тұра кетіп, ортаға шығып билей бастады. Мынаны жақсы ұқтым: Қытайдағы Қаражорғаға қарағанда, біз көріп жүрген елдегі Қаражорға «ерунда» боп қалады.

3. Біздегі кейбір түсініктер. Мұнда қызбен қыз, жігітпен жігіт (вальс емес) билегенінің еш оғаштығы жоқ. Әйтпесе, жаңағы би кешінде, бастан аяқ қыз балалар бір-бірімен вальс билеп жүрді Бұрын ондайды көрмеген ғой көзіміз.

4. Елдің бөлшегі. Мұнда келіп бірнеше тарихшы кісілермен жолықтым. Шынында да Тарих атаға мүлдем жаңа көзқараспен қарай бастағаным өтірік емес. Біз мұндағы қазақтарды "Қытайдағы қазақтар" деп атаймыз ғой, бірақ олар өздерін Қазақ елінің біртұтас бөлігі ретінде санайтындықтарына мен риза болдым. Біраз қазақтар жолға шыққанда "Қазақстанға" демей, «Елге барып қайтайық», "Іш жаққа барып қайтайық" деп айтады екен.
5. Диалектлер және аудармалар. Қытайда Қазақ ұлты тіл қоғамы бар екен. Және ол жердегі ең маңызды нәрселерден бірі жаңадан келген техникалық немесе тұрмыстық сөздерді қазақшаға аудару. Аударманы қалай жүзеге асыратындықтары жайлы сұрағанымда, олар ең бірінші Қазақстанда аударылатын аудармаға қарайтынын, егер ол сай келмесе, аталас ұлттар яғни, түркі халықтарының сөздігіне, олай да болмаса, Еуропа ұлттарының, одан соң барып Қытай аулармасына қарап нұсқалар жасайтындарын айтты.
Пульт — Меңгергіш
Поезд — Отарба
Велосипед — Темірат
Интернет — Тор
Интернет клуб — Торхана
Общежитие, Гостиница — Жатақ т.б
6. Қыздар. Қыздар керемет Әкемнің "Қатын алсаң, Қытайдағы Керей қыздардан ал" деген сөзінің бекер айтылмағанын түсінгендей болдым.